Γιατί έχουμε «κρίση» και γιατί φτωχαίνουμε

Γράφει ο Σταύρος Τζαμίχας

Η ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΙΝΑΙ ΜΕΓΑΛΗ, ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΧΑΜΗΛΗ Η ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. Η ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΔΕΙΧΝΕΙ ΠΟΣΟ ΑΠΟΔΟΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΑΙ Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ

ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΑΠΛΟ ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟ. Είναι η αποτύπωση των αντιφάσεων που απορρέουν από την υλική παραγωγή. Όσοι αποδίδουν την ελληνική δημοσιονομική κρίση στην ανεπάρκεια των φορολογικών μηχανισμών ή την ελλιπή φορολόγηση, παραγνωρίζουν την τεράστια σημασία της υλικής παραγωγής στη δημοσιονομική ισορροπία. Όσοι σκέπτονται μόνον τη διανομή του πλούτου και όχι την παραγωγή του, παραγνωρίζουν τις αυτονόητες αιτίες: την παραγωγική από-επένδυση και την τεχνολογική καθυστέρηση της ελληνικής οικονομίας.

Το μακροχρόνιο πρόβλημα της Ελλάδας διαφέρει από τα αντίστοιχα προβλήματα άλλων χωρών της Ε.Ε. Η Ελλάδα δεν έχει μόνον σοβαρό δημοσιονομικό έλλειμμα. Δεν έχει μόνον συσσωρευμένο εξωτερικό χρέος. Έχει αγεφύρωτο εμπορικό έλλειμμα που προέρχεται από το υψηλό κόστος παραγωγής.

Φτωχαίνουμε από τη χαμηλή παραγωγικότητα

Η Ελλάδα έπασχε πάντοτε από υψηλό εμπορικό έλλειμμα, που καλυπτόταν κατά το μεγαλύτερο μέρος από τους άδηλους πόρους. Όμως, τα τελευταία χρόνια το εμπορικό έλλειμμα εξελίχθηκε (17% του ΑΕΠ το 2008 έναντι 13% το 1997) πολύ ταχύτερα από τους άδηλους πόρους. Αυτό το υψηλό εμπορικό έλλειμμα οφείλεται σε μια σειρά από λόγους. Ο πιο απλός λόγος είναι ότι η Ελλάδα δεν έχει πια δικό της νόμισμα και συνεπώς δεν έχει την παραδοσιακή δυνατότητα να επιβραδύνει την αύξηση του εμπορικού της ελλείμματος με την υποτίμηση του νομίσματός της.

Ο δεύτερος λόγος είναι ότι οι μισές ελληνικές εξαγωγές κατευθύνονται σε χώρες εκτός ευρωζώνης (Βαλκάνια, Τουρκία, Βόρεια Αφρική). Οι χώρες αυτές αγοράζουν τα ελληνικά εμπορεύματα πληρώνοντας σε ευρώ. Επειδή οι συναλλαγματικές ισοτιμίες του ευρώ διατηρούνται υψηλές («σκληρό νόμισμα»), τα ελληνικά εμπορεύματα γίνονται όλο και ακριβότερα για τον Τούρκο ή τον Αιγύπτιο καταναλωτή. Για παράδειγμα, ένα εμπόρευμα αξίας 50 ευρώ, στις 27 Ιουλίου είχε κόστος 104 τουρκικές λίρες, ενώ στις 27 Νοεμβρίου 114 λίρες, ήταν δηλαδή σχεδόν 10% ακριβότερο σε τοπικό νόμισμα, χωρίς να αλλάξει η τιμή του σε ευρώ. Έτσι, ο έλληνας εξαγωγέας βρίσκεται σε μειονεκτική θέση απέναντι στον εξαγωγέα εκτός ευρωζώνης.

Ο κυριότερος λόγος όμως για την αύξηση του εμπορικού ελλείμματος είναι η μειωμένη παραγωγικότητα της εργασίας που κάνει τα ελληνικά εμπορεύματα ακριβά, ανεξάρτητα από τον συναλλαγματικό παράγοντα. Οι εξωτερικές αγορές έχουν να επιλέξουν ανάμεσα στα ελληνικά προϊόντα, που το κόστος τους μένει σταθερό, και σε προϊόντα άλλων χωρών που -επειδή έχουν υψηλότερη παραγωγικότητα- τείνουν να γίνονται φτηνότερα. Γι’ αυτό και οι ξένες αγορές εγκαταλείπουν σιγά-σιγά τα ελληνικά προϊόντα. Στην πραγματικότητα, οι τιμές των ελληνικών προϊόντων δεν μένουν σταθερές, αλλά αυξάνουν. Ακούμε και -κυρίως- αισθανόμαστε στην καθημερινή ζωή μας ότι η Ελλάδα έχει υψηλό πληθωρισμό σε σύγκριση με την ευρωζώνη, δηλαδή τις άλλες χώρες που έχουν το ίδιο νόμισμα με εμάς. Ο «πληθωρισμός» αυτός αντανακλά τη χαμηλότερη παραγωγικότητά μας. Το κόστος των εμπορευμάτων ανεβαίνει στην Ελλάδα ταχύτερα, διότι η παραγωγικότητα είναι χαμηλότερη από τις άλλες χώρες της ευρωζώνης.

Φτωχαίνουμε από την καθυστέρηση στην καινοτομία

Η χαμηλή παραγωγικότητα της εργασίας είναι η Λυδία λίθος που ερμηνεύει τόσο τον πληθωρισμό, όσο και την κάμψη των εξαγωγών. Το γεγονός ότι η παραγωγικότητα είναι χαμηλή δεν οφείλεται στους εργαζόμενους, αλλά στον περιορισμένο βαθμό εισαγωγής καινοτομίας στην παραγωγή. Η ελληνική βιομηχανία -όπως και ο τομέας των υπηρεσιών- έχει τεράστια ανάγκη από την εισαγωγή καινοτομιών, διότι μόνον έτσι θα μπορέσει να μειώσει το κόστος των προϊόντων της. Όσο αυτό δεν γίνεται, το εμπορικό έλλειμμα θα διευρύνεται, το εξωτερικό χρέος θα μεγαλώνει και ο πληθωρισμός θα υπονομεύει το εισόδημα των Ελλήνων.

Τα παραπάνω ισχύουν γενικά για την ελληνική οικονομία. Αν όμως θελήσουμε να κοιτάξουμε το πρόβλημα στο εσωτερικό της χώρας η εικόνα αλλάζει: θα διαπιστώσουμε ότι υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις ανάμεσα στις διάφορες περιφέρειες. Οι διαφορές είναι τεράστιες σε ό,τι αφορά τα αποτελέσματα που έχουν στην παραγωγή οι καινοτομικές δραστηριότητες των επιχειρήσεων.

Τα αποτελέσματα προκύπτουν από διάφορους δείκτες, όπως είναι το ποσοστό των καινοτομικών επιχειρήσεων στο σύνολο των επιχειρήσεων, το ποσοστό που κατέχουν οι εταιρείες υψηλής τεχνολογίας στο σύνολο της απασχόλησης, το ποσοστό που καταλαμβάνουν τα νέα προϊόντα στο σύνολο των πωλήσεων κοκ. Η Αττική κατατάσσεται στην υψηλότερη βαθμίδα, δηλαδή στις 18 περιφέρειες της Ε.Ε. όπου η χρήση καινοτομιών θεωρείται «υψηλή». Ακολουθούν στη δεύτερη βαθμίδα 16 περιφέρειες που η χρήση είναι «μέση-υψηλή), μεταξύ των οποίων η Βόρεια Ελλάδα (πλην Κεντρικής Μακεδονίας) και η Κρήτη. Η Κεντρική Μακεδονία και η Κεντρική Ελλάδα ανήκουν στην κατηγορία «μέση-χαμηλή», μαζί με άλλες 25 περιφέρειες. Υπάρχουν, βέβαια, και τα χειρότερα, αφού στην κατηγορία «χαμηλή» εντάσσονται 45 περιφέρειες (καμία ελληνική).

Φτωχαίνουμε από τις περιφερειακές ανισότητες στην καινοτομία

Η Αττική (στην πρώτη βαθμίδα καινοτομίας) παράγει περίπου 38% του συνολικού βιομηχανικού προϊόντος και η Κεντρική Μακεδονία (στην τρίτη βαθμίδα καινοτομίας) παράγει το 20% του βιομηχανικού προϊόντος. Αν η Κεντρική Μακεδονία είχε το ίδιο τεχνολογικό επίπεδο με την Αττική, η μέση παραγωγικότητα της εργασίας στην Ελλάδα θα ήταν ασφαλώς υψηλότερη και τα προβλήματα στο εμπορικό ισοζύγιο λιγότερα έντονα. Κυρίως, όμως, θα βλέπαμε νέες θέσεις εργασίας στον βιομηχανικό τομέα, χωρίς τις οποίες κάθε προσπάθεια για ανάκαμψη καταντά ρητορική. Γι’ αυτό το λόγο η προώθηση της καινοτομίας δεν αφορά μόνον τις επιχειρήσεις. Στις σημερινές συνθήκες, αποτελεί αδήριτη ανάγκη της ελληνικής κοινωνίας, ιδιαίτερα των μισθωτών, που πρέπει να υποστηρίξουν κάθε προσπάθεια να βελτιωθεί η παραγωγικότητα της εργασίας με τεχνολογική αναβάθμιση και χρήση καινοτομιών.

Πώς βελτιώνεται η παραγωγικότητα της εργασίας

α. Όταν με τις ίδιες εργατοώρες παράγονται περισσότερα προϊόντα ή υπηρεσίες

β. Όταν με λιγότερες εργατοώρες παράγονται τα ίδια (σε ποσότητα και ποιότητα) προϊόντα ή υπηρεσίες

γ. Όταν η αύξηση στα προϊόντα και υπηρεσίες που παράγονται είναι μεγαλύτερη από την αύξηση των εργατοωρών που χρησιμοποιούνται.

Πηγές για περισσότερο διάβασμα στο Διαδίκτυο:

George Moschovis & Mateo Capo Servera, «External imbalances of the Greek economy:the role of fiscal and structural policies», Ecofin Country Focus, Volume VI, Issue 6, 10.7.2009 (http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication15499_en.pdf).

Regional Innovation Scoreboard (RIS) 2009. (http://www.proinno-europe.eu/admin/uploaded_documents/RIS_2009-Regional_Innovation_Scoreboard.pdf)